ASKO ESPEROTAKO TXAPELKETA BATEN KRONIKA

Loiuko aireportutik irten nintzen Istanbulera bidean, handik Trebisonda hirira iristeko 42 hegaldietako bat hartzeko itxaropenarekin. Itxaropena diot, hegaldi asko ez baitziren Turkiako ipar-ekialdeko portu-hirian lurreratzen, bertan zegoen ikaragarrizko behe-lainoagatik. Istanbuleko aireportuan nengoela, konturatu nintzen ni ez nintzela zalantza hori zuen bakarra; izan ere, Trabzonsporren koloreak (granatea eta urdina edo turkieraz bordo-mavi) janzten zituen jendetza zegoen. Gehitutako 42 hegaldi benetan zer zen jakin izan nuen. Trapezuntina diaspora osoa irrikaz zegoen bere hirira iristeko, 38 urte luzez ikusi ezin izan zuen hori ospatzeko. Geroago jakin nuen egoera berean zeudela beste hainbat aireportu eta errepide.

Txalo eta kantu artean uxatu genuen behe-lainoak bidaiarien artean sortu zuen kezka, eta Trebisondako aireportu txikian lur hartu genuen. Bere aireportua bezala, hiri txikia da, batez ere Turkiako historian, kulturan eta kirolean izan duen eragin handiarekin alderatuz gero. Itsasora irteten diren kalezuloekin, mendi berdeekin, jende sutsuarekin eta ohiko zeru grisarekin, Trebisondako hiri luzexka Itsaso Beltzeko olatuen eta Anatoliako iparraldeko mendi labarren artean harrapatuta dago. Beharbada, hirian gehien hunkitzen duena, mendien goialdeko paisaia ederrez gain, biztanleek bertako futbol taldearekin, Trabzonspor, duen obsesio ikusgarri eta gehiegizkoa da.

Bertan 5 minutu ematea nahikoa da hiri osoa bordo-maviz jantzita dagoela ikusteko: errosarioak amona erlijiosoen eskuetan, TOFA markako autoen kapotak, minibusen alboko aldeak, oinezkoentzako kaleetako harriak, milaka eta milaka bandera erraldoi eraikinen artean, adineko jendearen ilea, ia mundu osoko arropak, eta beste milaka ezaugarri, inoiz harritzeari uzten ez zaituztenak. Bordo-mavi koloreak agintzen dute Trebisonda hirian, Trabzonsporrek agindu zuen bezala 2021-2022 denboraldian Süper Lig irabazi zuenean.

Futbolari dagokionez historia luzea duen hiri bateko klub handia izan arren, Trabzonspor, 1967an sortua, klub gaztea da, bi aurkariren ezkontzaren emaitza da: Idmanocagi eta Idmangucu.

Istanbulgo hegemoniaren urteak eta Anatoliaren iraultza

Trabzonspor sortu zenean, erlatiboki txikia baina xumea ez zen Trebisondako hirian, Istanbulgo 3 erraldoien nagusitasun ukaezina zegoen duela hamarkada batzuetatik: Bejiktaا, Galatasaray eta Fenerbahçe. Hiru anaia etsai hauetatik kanpo inork ez zuen ordura arte titulurik irabazi.

Antonio Gramsciren arabera, ideologia nagusiak, hegemonikoak, berez onak izango balira bezala aurkezten dira, bizitzaren ibilbide naturalaren emaitza bezala. Halakoxea zen Istanbulgo 3 erraldoien nagusitasuna: nahi zutena fitxa zezaketen, nahi zutena ekar zezaketen, arbitroek beraiei komeni zitzaiena txistukatzen zuten... Laburbilduz, Istanbulek Anatolia menderatzen zuen herrialde batean lasai asko zebiltzan, eta hori gauza natural gisa ikusten zen. Bazirudien hori ez zela inoiz aldatuko, harik eta 1974an, lehen mailara igo eta urtebetera, Trebisondako taldeak lehen aldiz liga irabazi zuen arte. Hala, taldeak Itsaso Beltzeko ekaitza ezizena bereganatu zuten bitartean.

1974ko Trabzonspor.

Trabzonsporrek – garai hartan, gaur bezala, Istanbulgo bere aurkariak baino baliabide askoz xumeagoak zituenak – Liga irabazi zuen bere eskualdeko gazteei eta Anatoliako Iraultzaren bandera ohoretsua goratzea haientzat zen harrotasun sentimenduari esker.

Ahmet Suat Özyazehen eta Özkan Sümer entrenatzaileak eta Dozer (Buldócer) Cemil, Cemil, Şenol Güneş, Kadir, Necati, Necmi… bezalako jokalariek gidatuta, Trebisondako gazteek Turkiako liga menderatu zuten hamarkada batez 70eko hamarkadaren erdialdetik. 1975 eta 1984 artean Trabzonsporrek 18 garaikur irabazi zituen.

Hamarkada horretan, Trabzonspor hiri edo eskualde bateko taldea izatetik Turkiako futbolaren historian legenda eta, futbol turkiarrean Anatoliaren iraultza deiturikoaren haragitzea izatera heldu zen. Agian Trabzon efektua hobekien azaltzen duen esaldia Kazim Koyuncu kantari zenarena da: «Trabzonsporren jarraitzailea izatea ez da eskualde horretan jaiotako haurra izate hutsarekin azal daitekeen fenomeno sinple bat. Niretzat Trabzonspor ipuinetako heroia zen, boteretsuenen aurka matxinatu eta denak garaitzen zituena.

Lapurtutako urteak

80ko hamarkadatik aurrera, kolpe militarrarekin, olatu neoliberalak indarra hartu zuen Turkian, eta egunetik egunera futbol modernoan baino nabarmenagoa egiten zen. Bizitza politiko eta sozialean bezala, ez zegoen lekurik maitagarrien ipuinetako heroientzat. Horrek guztiak Trabzonen beste garai baten hasiera markatu zuen, “lapurtutako urteak” deritzotenak.

1996an, polemika handiko denboraldi baten ondoren, Trabzonsporrek, azken jardunaldietara nagusi iritsi zenak, ia eskuetan zuen titulua galdu zuen Fenerbahçeren aurka. Fenerbahçek bere etxean irabazi zuen, azken minutuko gol batekin. Hau urteetan zehar hiri oso bati trauma osteko estresa eragingo zion zauri bihurtu zen. Istiluetatik hasi eta suizidioetaraino, urte askoan hiriak eta bertako jendeak izugarri sufritu zuen maiatzeko gau zital harengatik.

2004an eta 2005ean Trabzonspor liga irabaztetik gertu egon zen. Baina behin eta berriz galdu egiten zuen azken txanpan, arbitraje eskandalagarriak eta akatsak tarteko. Dagoeneko madarikazioa ematen zuena amaitzeko zorian egon zen 2010-2011 denboraldian. Trabzonsporrek Fenerbahçek baino 9 puntu gehiago lortu zituen eta urtarrilerako bere betiko aurkariaren aurretik zegoen taulan. Hala ere, urte hartan Fenerbahçek Trabzonsporren gainetik amaitu zuen liga, 82 punturekin berdinduta, gol bateko aldearekin. Hiria lehertzear zegoen presio-eltze bat zen. Fenerrek ligako bigarren zatiko 17 partidetatik 16 irabazi zituen, eta Trabzonen mundu guztiaren ahoetan zegoen iruzurra egon izanaren zurrumurrua.

Uztaileko goiz batean, Turkia Fenerbahçren partiduen amarru-eskandalu batekin esnatu zen. Hamarkadetan zehar luzatuko zen prozesu batean, UEFAk Fenerbahçe bere lehiaketetatik kanporatu zuen, Trabzonspor Txapeldunen Ligara gonbidatuz bere ordez, baina Turkiako Futbol Federazioak ez zuen inoiz Trabzonspor 2010-2011ko txapeldun legitimotzat hartu. Horrela, Trabzonspor eta Fenerbahçeren arteko lehia benetako etsaitasun arriskutsu bihurtu zen. Eta Trabzonspor duela gutxi arte iraungo zuen depresio eta krisi garai batean sartu zen.

Trabzonspor-Fenerbache.

Txapeldunaren eraikuntza

2020an, Abdullah Avci Trabzonsporreko entrenatzaile izango zela iragarri zutenean, zalantza eta kexa asko egon ziren. Azken aldian hainbat liga galdu zituen Istanbul Başakşehirrekin, eta Beşiktaşetik bota zuten. Askoren ustez, pase laburretan eta Avces-en orekan oinarritutako jabetza-futbola ez zen egokia Trebisondarentzat eta bere publikoarentzat, bere nortasunagatik, etengabeko erasoan jokatzeko futbola eskatzen baitzuen. Beste batzuek esaten zuten Avcmudek ez zuela irabazle nortasunik, eta Trabzonsporrek zuzendari tekniko tituludun bat behar zuela. Askok esaten zuten klubeko zuzendaritza gehiegi sartzen zela teknikarien lanarekin, eta Avces-ek, intrusismorik ez onartzeagatik ezaguna zenak, arazoak izan zituen zuzendaritzarekin. Beste batzuk kezkatuta zeuden azken jardunaldietan liga galtzea besterik ez zutelako partekatzen.

Denak oker zeuden. Denok oker geunden. Avcik eta Agaglu presidenteak etorkizuna erabateko sintonía batekin planeatzen hasi ziren. Turkiako futbolean inoiz ikusi ez zen zerbait zen: hurrengo merkatuko fitxaketak hilabete batzuk lehenago egiten ziren, denboraldi bakoitzeko planak aurreko denboralditik egiten hasten ziren, eta horrela hobetu zuen Trabzonsporrek egunez. «Jardunaldi bakoitzaren ondoren pixka bat hobetzen dugu» zioen Avcdalenek, «Egunero zerbait gehiago eraikitzen dugu .»

Erabateko krisian murgilduta zegoen Fenerbahçe, Galatasaray ziurgabetasunez beteta eta Beşiktaş ajea zuela, Trabzonsporrek liga gogor hasi zuen. Ligako lehen erdia Konyaspor bigarrenarengandik 7 puntura amaitu zuen, Fenerbahçetik 14 puntura, Besiktasetik 18 puntura eta Galatasaraitik 19 puntura. Askorentzat Trabzonsporren etorkizuneko txapelketa begi-bistakoa zen, baina Trebisondan, non 1996, 2004, 2005 eta 2020ko traumak bizi izan ziren, inork ez zuen batere argi.

Garaipen bakoitza fede-arnasa zen, Trabzonspor bere aurkariengandik bereizten zuen puntu bakoitza mailu-kolpe bat zen, zalantzaren horma apurka-apurka eraisten zuena. Trabzonspor ligako lider ukaezin bihurtzen zen egun bakoitzean, antsietatea alaitasuna bihurtzen zen, eta mesfidantza segurtasuna. Liga amaitu baino 3 jardunaldi lehenago etxean berdinketa bat lortzea nahikoa zen eguna iritsi zenean, hiri osoa zegoen inauteriak izango balira bezala, diaspora osoa Trebisondara bidean, eta ni, urduri, Loiuko aireportuan.

Amaiera bat historiarako

Partidu eguna zoramen kolektiboa izan zen hiri osoan. Ezinezkoa zen garraiobidean mugitzea; Trebisondan ez zen hitz egiten beste gauza bati buruz, hiri oso bat zegoen hain esperotakoa zen titulu hori lortzeko banatzen zituzten 90 minutuak itxaroten. Ez zegoen gaixorik, ez presorik, ez hiletarik, ez lanik, ez azterketarik. Ezer ez. Gauza bakarra zegoen. Futbol partida bat. Trabzonsporren partidu bat.

Estadiorako bidea infernu bat zen, suz egindako bide bat. Bengala konbentzionalek, estadioaren inguruko mendietatik pistolaz jaurtitako bengalen seinaleek eta imajina daitezkeen piroteknia mota guztiek ordezkatuko zituzten entzungo genituen tiroak, airera tiro eginez egindako ospakizunengatik izan ez balitz. Ezin hobeto funtzionatzen zuen kaosa zen, mundu guztiak zekien zer egin. Suz, euriz, izerdiz, ametsez eta atsekabezko kantuz egindako kaosa. “Gu zure kale estuetan sartzen gara, inoiz amaitzen ez den zure euripean, zutaz maitemintzen gara” abesten zuten batzuek. “Zeu zara poza, zu tristura zara” kantatzen zuten besteek. “Egin eraso, uler zaitzaten” oihukatzen zuten beste batzuek.

Zelaiko sarreretan ere nagusitu zen kaosa. Milaka pertsona zeuden sarrerarik gabe bultzaka, ametsetako eszenatokira sartu nahian. Gehienak arrakastaz. Kaosa hain zen handia, ezen, sarrera bat zeukan gutxiengo zoriontsuenetako bat izan arren, atean izandako eztabaiden eta liskarren artean, bultzaka sartzen amaitu nuen, nire sarrerarekin egin beharrean.

Partida, Andreas Cornelius danimarkarrak hirugarren minutuan sartutako golarekin hasi zen. Mailukada bat gehiago zalantzaren hormara. Nahiz eta bigarren denbora gorabeheratsua izan, penaltia geldituko zuen denboraldiko heroiak, Uاurcan Çakär kapitainak. Partidua 2 – 2 amaitu zen eta harmailetan zeuden milaka lagunek zelaia inbaditu zuten, alaitasunak euren gorputzak inbaditu zituen bezala.

Gainerakoa historia da. Marek Hamsik tartean, korrika zelaian, eskuetan bengala bana zuelarik. Abdulkadir Ömür, jarraitzaileei arnasa hartzen uzteko eskatuz. Hasieran zelaia husten saiatzen ari ziren segurtasun agenteak bengalak eskuetan zituztela horon dantzatzen. Ekintzaile bat futbol zelaian bertan bengalak saltzen, jendea langetan igota… Gainerakoa argazki erreportai historiko baterako dira. Munduko ezerk ez ninduen gau hartan eta hurrengo bi asteetan Trebisonda hiriak itsatsi zuen festarako prestatu.

Ospakizuna zelaian.

Hiriko txoko bakoitza jai bat zen. Bakoitzak bere modura bizi zuen: hiriko plazan film futurista bati zegokion rave bat zirudienean zegoen gazteria, DJek jendea zuzentzen zutela argi-ikuskizun bat osatuz, beste batzuk faroletan igota dantzan, jendea motorrekin musikaren erritmora piruetak egiten, jendea beldurrezko filmetako pertsonaien maskarak jantzita  atsedenik gabe dantzan…

Bakasetas.

Beste batzuk zuzenean hilerrietara joan zirenak, eguna iritsia zela jakinaraztera euren senitartekoei. Estadioan zeuden soropila uzteari uko egiten zioten batzuek souvenirrak eramanez. Kaleak gainezka zeuden kotxea hartzeko erabakia hartu zutenak ere baziren, bengalak zeramatzaten lehioetatik aterata eta musika topera, su baten inguruan birrak hartzen zelai batean… hiri osoa betidanik itxarondakoaz gozatzen ari zen. Festek hilabete baino gehiago iraungo zutela jakin gabe, ospakizun masiboak egingo ziren Trebisondan, Istanbulen, Esmirnan, Ankaran, Artvin-en eta baita Londresen, Berlinen eta New Yorken ere.

Ospakizuna hirian.

Ez dakit inork, inoiz, Trabzonsporren zaletuek bezainbeste merezi izan zuten ospatzea. Ez dakit inork ligako titulu bat haiek baino gehiago gozatu ote zuen, baina ziur dakit Trebisondan 24 ordu horiek ikusi zituen inor – Jarraitzailea, kazetaria, berezko futbolaria edo aurkaria – Ez dela une hartaz ahaztuko bizitzan. Eta zu? Non zeunden Trabzonspor Istanbulgo taldeen amesgaiztoa izan zenean?